Câu chuyện, suy ngẫm đằng sau Bad Blood – Máu Bẩn với Theranos.
Tôi rời công ty cũ tính ra được tầm nửa năm. Rồi dịch Covid ập tới, mọi việc diễn ra nhanh, bất ngờ như tàu lượn siêu tốc. Nhưng cũng chính trong cái vòng xoáy của đại dịch, tôi có cho mình khoảng thời gian “biển lặng” để đọc, và suy ngẫm. Bad Blood – Máu bẩn là một trong những quyển tôi đọc trong thời gian đó, và nó giúp tôi vỡ ra nhiều điều.
Có những điều những việc, chỉ khi chính mình trải qua thì bạn mới thấu hiểu được dụng ý sâu xa của người lớn. Sự chính trực hay trung thực, điều mà ba tôi hay dạy từ lúc còn nhỏ, là một trong số đó. Tới thời điểm này, khi mọi việc của tôi dần vào guồng, tôi vẫn thấm thía bài học này và coi nó như một điều đáng trân trọng nhất. Tính chính trực trong bất kì môi trường làm việc nào, tuy có thể mất lòng, nhưng là cách đơn giản nhất để nhìn thẳng vào sự thật, để những người liên quan đối mặt vào những vấn đề nghiệt ngã mà có nỗ lực thay đổi. Khởi nghiệp cũng thế, tính chính trực có lẽ là điều cần thiết bởi lẽ trên chuyến tàu của sự phát triển, bên cạnh các yếu tố ý tưởng, đam mê, thì văn hoá chính trực chắc có lẽ là một yếu tố sống còn để công ty khởi nghiệp lớn mạnh, trưởng thành.
Bad Blood – Máu bẩn do John Careyrou, phóng viên nổi tiếng của tờ Wall Street Journal – chắp bút, có lẽ là một tác phẩm phản ánh rõ bài học này. Câu chuyện trong Bad Blood là về Theranos cùng Elizabeth Holmes – cô sinh viên ngành Hoá bỏ học tại Stanford, được mệnh danh là Steve Jobs hay Mark Zuckerberg mới của lĩnh vực y tế. Elizabeth có một đam mê cháy bỏng trong việc xây dựng nên doanh nghiệp của chính mình và cô bị ám ảnh bởi điều đó khi lựa chọn hướng đi chăm sóc sức khoẻ để khởi nghiệp. Cô muốn thay đổi thị trường này với thiết bị phân tích máu tại nhà, qua đó giúp bệnh nhân có thể hiểu được tình hình sức khoẻ cá nhân để có những biện pháp phòng ngừa phù hợp. Đó là một tầm nhìn rất lớn và sẽ mang lại sự thay đổi tốt đẹp cho thế giới nếu nó trở thành hiện thực. Bạn thử tưởng tượng, thay vì phải đi tầm soát tại bệnh viện và kết quả trả về trong vài tuần sau đó, bạn chỉ cần lấy mẫu máu và thực hiện phân tích tại nhà. Sau đó, kết quả sẽ được gửi tới các trung tâm ý tế được cấp phép để phân tích kĩ hơn, qua đó cho ra kết quả và những lời khuyên về tình hình sức khoẻ của bạn. Cuộc cách mạng này nếu thành công sẽ thay đổi cách mà dịch vụ chăm sóc sức khoẻ vận hành. Vì lẽ đó, tầm nhìn ấy được rất nhiều tên tuổi lớn như George Schultz hay Henry Kissinger – cựu ngoại trưởng Hoa Kị, hay James Mattis – cựu Bộ trưởng bộ quốc phòng Hoa Kì ủng hộ. Điều này đã giúp Elizabeth đã phần nào gọi được một nguồn vốn rất lớn để hiện thực hoá tầm nhìn này.
Thế nhưng, đôi lúc có lẽ có tầm nhìn lớn là chưa đủ bởi có rất nhiều yếu tốt khác tác động tới sự thành công của việc khởi nghiệp. Trên con đường nếm mật nằm gai này, có lẽ Elizabeth đã lạc lối với tham vọng cháy bỏng của chính mình, cùng với sự chỉ dẫn không đúng đắn từ mối quan hệ tình cảm – công việc mập mờ, và tham vọng thành công nhanh chóng, đốt cháy giai đoạn đã tạo điều kiện để Elizabeth xây dựng một văn hoá rất đặc trưng của Theranos – văn hoá nói dối. Tôi cực kì kết câu nói này của Justin Maxwell, cựu nhân viên của Theranos, đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế máy Edison
Lying is a disgusting habit, and it flows through the conversation here like it’s our currency. The cultural disease here is what we should be curing before we try to tackle obesity.
Justin Maxwell
Chính Justin đã khẳng định trong đơn từ chức rằng rằng văn hoá nói dối là một phần của Theranos, là điều mà Elizabeth cần phải sửa đổi, nhưng cô bỏ ngoài tai. Chính thứ văn hoá nói dối này đã khiến Theranos bất chấp uy tín của mình, niềm tin của các nhà đầu tư/đối tác và quan trọng nhất là sức khoẻ của rất nhiều người Mỹ để đưa ra một sản phẩm lấy máu Edison không hoàn chỉnh, sử dụng sản phẩm của Siemens để phân tích mẫu thử, để nói dối về các kết quả phân tích máu thực nghiệm cũng như nói quá lên về thành tựu, kết quả tài chính tương lai của hãng hay phỉnh lừa các tổ chức kiểm định sức khoẻ như FDA, CMS. Những hành vi này đã được rất nhiều nhân viên từ cấp thấp đến cấp cao lên tiếng cảnh báo, đề xuất giải pháp nhưng Elizabeth và Sunny (đồng nghiệp và partner) bỏ ngoài tai hay xử lý mọi việc một cách áp đặt bằng cách ép nghỉ, đe doạ, theo dõi. Hơn nữa, khi phát hiện tác giả quyển sách – John Carreyrou đang điều tra về sự thật về Theranos, Elizabeth Holmes đã thuê luật sư David Boies để ngăn chặn, đồng thời đe doạ nặc danh các nhân viên cũ. Tuy nhiên, Theranos, sau tất cả bao gồm cả nỗ lực duy trì sự dối trá ấy, đã bị CMS phát hiện và ra lệnh ngừng hoạt động, trở về tay không và bị kiện bởi đã có rất nhiều whistleblower (nhân viên cũ, bác sĩ, khách hàng, v.v.) tôn trọng sự thật và đưa chúng ra ánh sáng để tối thiểu hoá cái mối nguy hiểm mà Theranos mang lại và buộc Elizabeth phải chịu trách nhiệm cho hành vi của mình.
Về cá nhân tôi khi đọc Bad Blood, tôi nhận ra không chỉ Theranos, mà rất rất nhiều doanh nghiệp, có cả chuyến tàu mà tôi từng đi qua, chất đầy trên đó sự dối trá về thành tựu chưa hề tồn tại của công ty, về việc ăn cắp kết quả của đối tác, phỉnh lửa về các hoạt động của tổ chức cũng như nói quá lên về bức tranh trong tương lai. Tôi nhận ra nếu bạn hằng ngày phải đi làm, như chính những nhân viên cũ của Theranos, với tâm trạng lo sợ, bất an, với cấp lãnh đạo vòng vo che giấu sự thật. Theo kèm đó là những lời nói dối, những sự vô lý mà mối quan hệ tình cảm/công việc tạo ra và hơn hết là những món nợ và tin đồn không hồi kết. Đó là lúc bạn nên rời chuyến tàu đó. Tôi vẫn nghĩ và tin rằng thách thức áp lực không phải là yếu tố khiến nhân viên mệt mỏi, mà chính những điều nêu trên hay phương thức quản lý sẽ là nguồn cơn của những ngọn lửa âm ỉ, nếu đủ lâu, sẽ khiến nhân viên rời bỏ doanh nghiệp và thiêu rụi nó.
Và trên hành trình ấy, tôi chợt vỡ ra hai bài học, tưởng xa xôi nhưng lại là những điều được ba dạy từ nhỏ: quá trình và sự chính trực. Mọi vật mọi việc đều cần quá trình tích luỹ, nuôi dưỡng lớn mạnh để bùng nổ. Chính vì thế, khi nền tảng chưa vững, móng chưa xây chắc, nội lực mỏng manh thì khó có thể tạo ra được bước đại nhảy vọt kì vọng và do đó, quá trình đi kèm thời gian là điều quan trọng cần phải thực hiện để thành công. Trên bước đường ấy, sự kiên nhẫn và tôn trọng sự thật sẽ tạo ra một phương tiện đi trên mọi địa hình để giúp doanh nghiệp lớn mạnh, và phát triển.
Bad Blood – câu chuyện về sự lớn mạnh và lụi tàn của Theranos – sẽ mang lại cho bạn một câu chuyện để chính bạn tự suy ngẫm về văn hoá doanh nghiệp, về sự phát triển và hơn hết là quá trình đúng để chính bạn có thể phát triển bản thân mình hay xa hơn là phát triển doanh nghiệp mà bạn mơ ước.
La LuMiere, 08 Tháng 08, 2020
Nhat Minh Ngo 